Mi ekangoras alproksimigante kun vi al la arbarorando, kie kreskas la eboga', la planto de la vereco. Ĉu mi tuj trovos la vortojn por esprimi la pasion, kiun mi eksentis ĉe la piedo de la arbo motombi', sur la rando de la riverbrako de mesoso', en la nekovrita ĉirkaùmuro de la djimba', sub la sankta tegmento de la mbandja' ?

bandji, na nima na kombo, bokaye !

Necesus al mi skribadi paĝojn post paĝoj nur por klarigi al vi la sencon de tiu vokado de la inicitoj de la Buiti-o Fang-a, kvazaù tamburoj tondrantaj tage kaj nokte en ĉiuj partoj de la vilaĝo, kiu samtempe kunvokas la diversajn instancojn de la komunumo kaj elvokas la naskiĝon, la ekzistadon kaj la morton de la homo, de la tribo, de la Kristo kaj de la mondo. Sed tamen vi havus nur malklaran ideon pri tio, kion travivas tiu homgrupo la plej viva el tiuj jam renkontitaj de mi.

(...............)

La orgasmo de la kosmo

Ekzemple mi povus enigi vin en la templon, tuŝigi al vi la centran foston, akson de la universo, kaj trairigi al vi la etapojn registritajn en la arkitekturo ĝis la loĝejo de Dio, fermita budo funde de la templo.

Ni povus ekpreni la tri ĉefajn muzikinstrumentojn de la Buiti', sakramentojn de la dia parolo, kaj detaligi la signifojn de iliaj diversaj partoj. La muzikarko nomita be' , kies resonkesto estas la buŝo de la ludanto, prezidis la originon de la tempoj, kiam Dio pensis sole pri la ekapero de sia kreitaro en la prepara etero. La perkutinstrumenta stango estas nomita obaka'  kaj ĝia fina plosivo elvokas onomatopee la rompon de la origina ovo, el kie ŝprucis la tri sublimaj manifestiĝoj de Dio : Nzame', Ninegone' kaj None'.

Post longdaùra ludado de la muzikarko, kvazaù por partoprenigi la homojn en la pacienca pripensado de Dio, la 3 obaka-ludantoj frapetas preskaù neaùdeble sur la stango : ka, ka, ka, ka... kaj poste, en fortega eksplodo substrekita per timiga kraketado de la marteloj kontraù la seka ligno, naskiĝas la universo : ankaù estas la elfluo da fandiĝanta metalo en la fandejo de la unua tago, la bruego de la tondro en la lumego de la fulmo, la surdiga resonado de la bato de la martelego kontraù la origina amboso, la orgasmo je kosmaj dimensioj ; la origina kaoso subite organiziĝis laù la grava dupartigo : la supro kaj la malsupro, la suno kaj la luno, la viro kaj la ino, la tago kaj la nokto, la varmo kaj la malvarmo, la tero kaj la akvo, la vilaĝo kaj la veprejo ; ĉiuj tiuj aĵoj havas sian lokon ; Dio plenumis sian "taskon".

Sed la homo tuj malaranĝos la ordon elpensitan de Dio. La morto tuj agos. La obaka' signifas ankaù la lastan elspiron, bo-ka-ye', la lasta vorton de la ekkrio skribita komence de tiu ĉapitro, kaj la ekkrevon de la kadavro post kelkaj tagoj da putrado. Ĝi aparte elvokas la lastan stertoron de la Kristo agonianta. La bato de la obaka' "koincidigas" la malfermadon de la vulvo por la nasko kaj la fermadon de la tombo, kiam la homo denove malaperas en la sino patrineca de la tero. 

La mallonga momento inter la du ŝanceloj, disumba', estas la tempo por ludi la ok-kordan harpon (ngombi' ). La harpo estas voĉo, la revivigita parolo de buĉofertito, la flustro de la amo ( la kordoj viraj kaj inaj harmonie ludas ), la laboro per la plugpioĉo kontraù la malmola grundo, le tempo de la ĝermado kaj de la putrado por la kreskaĵoj, la spiro de la vivo, la singulto de la morto kaj la anticipo de la transmorta mondo. Ĝi ŝanĝas la homan ekziston en ĉielan muzikon. 

La plej malgranda parto de tiuj instrumentoj havas simbolan signifon en la granda kaj kohera aro de la manifestiĝoj de la dia imago. La batoneto, kiun tenas en sia dekstra mano (vira) la arkoludanto kaj per kiu oni modulas la longecon de la kordo kaj tiel determinas la son-altecon de la vibroj, estas la faluso, kiu karesas la inan seksorganon kaj ĝin pro plezuro tremetigas. La obaka' estas vertebra kolumno staranta sur femuroj kaj perkutata de ĝemeloj,  kiuj ankaù estas la ostoj de la antaùbrakoj : la skeleto estas tiu de Bazeu-Bazeu', mita edzo kaj buĉoferinto de Benzogo', kies korpo prenis la formon de la harpo. Tiu-ci kopias ĉiujn partojn de la ina korpo, kaj estas ia figura blazono ; eĉ rimeneto fiksanta la tenilon al la reson-kesto reprezentas la tranĉilon per kiu estis buĉoferita Bengozo'.

La estro estas danĝera.

Mi  povus ankaù tutsimple alkonduki vin al la tri sinsekvaj Ngoze-oj, kiuj konsistigas la basan ritaron.

Dum tri sinsekvaj noktoj, de la sepa horo vespere ĝis la sepa horo matene, ni partoprenus en ceremonioj, dancoj, kantoj, plenumitaj ritoj, sen ripetaĵoj dum tiu 36hora periodo. Efun, muenge, meyayaestas la tri momentoj : la origino de la mondo, la tempo de la kreado, la fino kaj la transmorta mondo ; la naskiĝo de la homo, la kresko kaj la plenkreska vivo, la morto kaj la vojo al la domo de Buiti'; la origino kaj la historio de la Fang-oj, la koloniado fare de la Blankuloj, la liberiĝo kaj la sendependiĝo ; la naskiĝo kaj la junaĝo de Jesuo-Kristo (Nzambia-Pongo), lia libervola morto, lia reveno en la sinon de Dio. 

Ĉiun kanton, kiun antaùas kaj akompanas harpoludo, kaj ĉiun ritan geston oni povas interpreti laù diversaj manieroj, en kiuj la naskiĝa flanko ĉiam korespondas kun la morta flanko. La ĝenerala movo de la ritaro, kiun indikas la progresado de la gestoj plenumitaj ene de la templo, kunligas la morton kun la naskiĝo kaj tiel produktas la reviviĝon. 

Iroj kaj reiroj ekas inter la maldekstra flanko ina kaj la dekstra flanko vira. Tiel okazas rekuniĝo de la kontraùaj polusoj de la kreado, kaj samtempe la prapatroj, la naskontaj infanoj kaj ĉiuj, kiuj finalvenis al la loĝejo de Nzame', kuniĝas kun la aro da homoj ankoraù mergitaj en la kontingenco de tiu-ci mortema mondo (disumba') por realigi la unuiĝon de la koroj, la unuecon de la multoblo, la neniigon de ĉiuj dividoj (nlem- mvore ).

Vi vidus matene de la tria nokto la inicitojn atingintajn aù revenintajn je la stato de bobelo, de akvoguto, de kokono, de aera balono, kiuj ĉiuj kune, viroj, virinoj kaj  infanoj, dancas anĝelan baleton, kvazaù la pezecon de la tempo kaj de la materio ili definitive estus transpasintaj. La regno de la Evus' estas antaùe malebligita, la erao de Buiti' anticipita, la malegalecoj malaperigitaj, la malsamecoj eĉ forviŝitaj, la potencoj nuligitaj, la morto venkita. La eksterordinara teatraĵo, kies dekoracio estas la  kosmo kaj kies aktoroj estas la homaro, restarigis la originan ordon, reigis la homon sendifetka, kunigis la kreiton kun la kreanto, akordigis la morton kun la vivo, anticipis la revivigon de la universo.

Mi memoras iun dimanĉan matenon, kiam elirinte el mia tria Ngoze'en Nzobermitang' mi iris en la katedralon de Libreville por partopreni la meson pro ia skrupulo. Kontraste la jubilojn de la Buiti', ŝajnis al mi sakrilegiantaj la kristanoj missidantaj sur preĝobenkoj (kiel sidi alimaniere ?), kun senviva rigardo al blankhaùta barbulo vestita kiel virino, sola antaù cementa tablo kaj ŝrumpita en sia devotaĵo. Mi scias, ke facile estas fari tian rimarkon, sed mi informas vin pri ŝoko, kiu interne min vundis tiutage.

Vi ankaù povus intimiĝi kun la inica societo ekkonante diversajn statutojn de la adeptoj kaj funkciojn de la "pastroj". Unue mi prezentus al vi la Ekambo-n. Li sidas ĉe la enirejo de la templo, fronte al la Ozamboga', la vulva fendo farita en la umbilika fosto, kiu naskis la tribon kaj en kiun la inicito devas denove enfosiĝi por renaskiĝi. Malantaù la origina seksorgano ina la Ekambo' vidas la foston funde de la templo : ĝi figuras virinon, kiu pune portas sur sia kapo la sferon de la kreitaro. Tiu sfero estas meze traborita, ĉar endas trairi ĝin por atingi la domon de Buiti', kiu estas senfenestra budo el tabuloj, en kiu sidiĝas la estro de la komunumo, la Kombo', kaj kontraù kiu sin dorsapogas la harpoludanto, la Beti'. En sia mano dekstra la Ekambo' tenas bajoneton, kiu estas la buĉoferilo, la spado de sankta Mikaelo venkanta la drakon, la fulmo, la brako de Dio apartiganta la universon inter la supro kaj la malsupro, la dekstro kaj la maldekstro. La Ekambo' estas ekzekutisto, la gardisto de la ordo, la malamiko de la Evus', la mastro de la tondro, la granda forĝisto. Nur li, la Kombo' kaj la centra Nganga-o, rajtas stari en la laùlonga akso de la templo, sur la rekta linio inter la patrina sino kaj la tombo, la morto kaj la vivo. Dum iuj ritoj la Ekambo' tenas en sia dekstra mano flamantan torĉon el la "arbo kondukanta al la ĉielo". Kirliĝante li trairas la Djimba-on, kiu estas la loko de la naskoj kaj de la kunvenoj, kaj la tombejon por kunigi en sama flamo la vivantojn kaj la mortintojn kaj por kunvenigi la kosman asembleon de la tuta kreitaĵaro en la sino de Dio, la misenge Nzambia-Pongo', la sinon de Jesuo-Kristo, kiun indikas torĉo ĉe la vojkruciĝo de la du aksoj de la templo.

La Yombo' (virino) kaj la Nima-na-kombo' (viro) staras ĉe la du ekstremoj de la akso transversa, antaù la pordoj de la naskiĝo kaj de la morto, kiuj rigardas al du niĉoj, kie respektive estas la basenoj inaj kaj viraj. Ili ambaù rolas kiel gejuĝistoj. Ambaù ili estas konfirmitaj inicantoj (nima' ) kapablaj taksi la gradon da pureco de la nova inicato kaj de iu ajn paŝanta sur la vojo de la morto kaj de la vivo. Ilia komplementeco signifas la necesan transpason de la divido inter la seksoj kaj inter ĉiuj kontraùaj fortoj. Ili prizorgas la centran fajron, kies trapasado estas submetiĝo al la juĝo de Dio (nsal' ). Ili staras ĉe la sojlo de la areo kaj de la erao, kie ĉio repaciĝas, kie la homo forlasas sian haùton, sian koloron, sian statuton, sian rangon, kaj sian Evus-on, por vesti sin per la unusola vestaĵo de la veraj di-homoj. 

La dua parto de la templo estas ekster tiu mortema mondo (Disumba' ). Tri aliaj personoj ritaj tie ĉiam staras : la tri Nganga-oj. Vice ĉe la piedoj de la virino-Atlas', ili frontas la tri obaka-ludantojn kaj la harpoludanton. Ili figuras respektive la tri diojn Nzame', Ningone' kaj None'. La plej grava estas la centra Nganga-o, Mimien' (la senkulpa naivulo), kiu samtempe personigas Jesuon kaj Nzame-on. Nur li estas tute aparta de la Evus', tiel lin buĉoferis la homoj, sed lia morto malfermis la vojon de la vivo.

En sia budo la Kombo (Dio la patro) decidis la morton de sia filo. Li havas la plejsuverenan potencon. Se figuras ĝin homon, tiu potenco povas deveni nur de la Evus'. La Kombo estas do samtempe necesa kaj danĝera ; li ĝuas la plej honoran lokon sed li estas kaŝe malvidebla, ĝis kiam "Buiti' estos veninta" kaj Dio estos videbla de iu ajn kreitaĵo post la definitiva malvenko de la Evus' kaj ĝia disfalo en la kernon de la tero.

Fariĝi bandji' (inicito) signifas anticipi dum momento en tiu mortema mondo tiun vizion de Dio dank'al la radiko de Eboga'.

La amareco de ĉi-tiu mortema mondo

Nu se vi estus akompanintaj min ĉe tiuj "iluminitoj", vi estus forte instigita, same kiel mi estis, al la manĝado de la amara planto de la vereco, kiu estas laù la fideluloj de la Buiti' la unusola vojo al la scio.

Unue vi estus konfesinta al la Nima-na-kombo ĉiujn kulpojn de via pasinta vivo. Poste oni estus kondukinta vin en la arbaron, randen de rivero. Mi preterlasas la detalojn, kiuj koncernas interalie la divenajn operaciojn antaù la mesoso'. Oni baras la riveron por reteni la fluon de la ekzistado. Tri virinoj malsupreniras en la basenon formitan almonte de la baro, ĝis kiam la akvo atingas la supron de iliaj femuroj. La postulanto je la inicado nude plonĝas de avalo ĝis almonto inter la malproksimigitaj kruroj : tio estas la prologo de la restado, kiun li tuj faros en la utero de sia nova patrino. La baro estas poste rompita kaj ekfluas dua vivo ; la elprovo de la morto tuj naskos lin. Manĝi la Eboga-on, tio estas morti. Elirinte el la riverbrako, la inicato manĝas grandan kvanton da freŝa radiko.

Oni alportis la torĉon de la templo supre de ĵetlanco, kiu reprezentas interalie la centran foston (foston de la firmamento) kaj la lancon, kiu traboris la koron de la krucumita Kristo. La kantoj elvokas de tempo al tempo la parolojn de Jesuo ĉe la Kalvario : "Dio mia, kial vi forlasis min ?". La inicato ankoraù havas sufiĉe da fortoj por marŝi ĝis la vilaĝo, kie dum la tri ritaj noktoj en la templo li manĝados la arbon kreskitan sur la tombo de Kristo kaj aùskultos la harpon paroli al li, kuŝata en la budeto de la inicatoj, inter la kruroj de sia inico-patrino, kun sia kapo sur ŝia ventro.

Iom post iom la korpo malpeziĝas, la sentoj malaperas, la pezeco de la materio neniiĝas. La spirito unue reiras kun la prapatroj, kaj poste paŝadas sur la kruta pado, kiu kondukas al la domo de Buiti'tra multaj elprovoj kaj multaj juĝoj purigaj. "La buiti-anoj ne havas la Kredon, kiun la kristanoj havas, ĉar ili ja rekte vidas" : Alberto provas klarigi al mi la originalecon de la "religio de l'Eboga". Verdire, se vi estus farinta kiel mi, vi estus malkonsentinta la proponon gluti la Eboga-on. Provo por kompreni religian konduton malsimilas aliĝon al ĝi. La serĉado ne rajtigas komedion pri sanktaj aferoj. Estus restinta al vi nur la ebleco fariĝi "honora" bandji-o kiel mi fariĝis.

Komence de la ceremonioj, mi mem faris per palmbranĉojn la umbilikan ŝnuron de mia nova naskiĝo, kiun mi ligis al mia maldekstra manradiko. Mi estis ŝmirita per blanko kaj ruĝo, kiuj simbolas la spermon kaj la menstruan sangon necesajn por la regenerado de la homo. Partoprenante ritajn dancojn, mi travivis la morton de Benzogo kaj de Jesuo-Kristo . Mi gustumis la amarecon de tiu-ĉi mortema mondo, maĉante pinĉoprenojn da Eboga'. Mi baraktis kontraù la dormo por aboli la nokton kaj bridi la fortojn de la Evus', kiu vivas en mi. Kiel mi povus rifuzi partoprenon en la lukto de tiuj homoj kontraù la mortigaj potencoj kaj en ilia pasia deziro por alvenigi mondon, kie la koroj kunfandiĝos en la sama fandujo ?